Görme Yetersizliği ve Otizm Spektrum Bozukluğu Birlikteliğinden Etkilenen Bireylerde Eğitimsel Gereksinimler ve Kapsayıcı Yaklaşımlar
Anahtar Kelimeler:
Görme yetersizliği, otizm spektrum bozukluğu, çoklu yetersizliği olan göremeyen çocuklar, kapsayıcı eğitimÖzet
Görme yetersizliği ve otizm spektrum bozukluğu (OSB) birlikteliği; bireylerin duyusal, iletişimsel, sosyal ve davranışsal gelişim alanlarında özgün sınırlılıklar ortaya koyan görece nadir ancak karmaşık bir durumdur. Söz konusu bu birliktelik, eğitim süreçlerinde görsel erişilebilirliğe ve sosyal etkileşim motivasyonuna dayalı sınırlılıklar aynı anda karşılıklı etkileşim içerisinde yaşanmasına neden olmaktadır. Bu çalışmada, alan yazın temelinde olarak görme ve OSB birlikteliğinden etkilenen bireylerin öğrenme profilleri, öğretimsel gereksinimleri ve kapsayıcı eğitim ortamlarında uygulanabilecek etkili stratejiler ele alınmıştır. Yapılan çalışmalar tek yetersizliği temel alan öğretim yaklaşımlarının bu öğrenci profilinin eğitsel ihtiyaçlarını karşılamakta yetersiz kaldığını; çok duyulu öğretim, yapılandırılmış uygulamalar, işlevsel davranış analizi ve alternatif destekleyici iletişim sistemlerinin uyarlanması ile öğrenme sürecinin etkili bir şekilde desteklenebileceğini göstermektedir. Ek olarak öğretmen, aile ve alan profesyonelleri iş birliğine dayalı disiplinler arası çalışmaların kapsayıcı eğitim uygulamalarının temelini oluşturduğu vurgulanıştır. Çalışma sonucunda, erken tanılama süreçlerinin sıfır görsel değerlendirme araçlarıyla güçlendirilmesi, öğretmen yetiştirme programlarına bu birlikteliğe özgü içeriklerin eklenmesi ve aile-okul iş birliği sistemlerinin yaygınlaştırılması önerilmektedir.
Referanslar
Absoud, M., Parr, J. R., Salt, A., & Dale, N. (2011). Developing a schedule to identify social communication difficulties and autism spectrum disorder in young children with visual impairment. Developmental Medicine & Child Neurology, 53(3), 285–288.
American Psychiatric Association. (2013). Diagnostic and statistical manual of mental disorders (5th ed.). American Psychiatric Publishing.
Andrews, R., & Wyver, S. (2005). Autistic tendencies: Are there different pathways for blindness and Autism Spectrum Disorder? The British Journal of Visual Impairment, 23(2), 52–57.
Banda, D. R., Griffin-Shirley, N., Okungu, P. A., Ogot, O. P., & Meeks, M. K. (2014). A review of intervention studies conducted with individuals with autism and sensory impairments. Journal of Visual Impairment & Blindness, 108(4), 299–309.
Birleşmiş Milletler. (1948). İnsan hakları evrensel beyannamesi. https://www.hsk.gov.tr/eklentiler/dosyalar/9a3bfe74-cdc4-4ae4-b876-8cb1d7eeae05.pdf
Birleşmiş Milletler. (1989). Çocuk haklarına dair sözleşme. https://www.unicef.org/turkiye/çocuk-haklarına-dair-sözleşme
Birleşmiş Milletler. (2006). Engellilerin haklarına ilişkin sözleşme. https://inhak.adalet.gov.tr/Resimler/Dokuman/2312020100834bm_48.pdf
Black, K., McCarus, C., Collins, M. L. Z., & Jensen, A. (2013). Ocular manifestations of autism in ophthalmology. Strabismus, 21(2), 98–102.
Brown, R., Hobson, R. P., Lee, A., & Stevenson, J. (1997). Are there "autistic-like" features in congenitally blind children? Journal of Child Psychology and Psychiatry, 38(6), 693–703.
Bruder, M. B. (2000). Family-Centered Early Intervention: Clarifying Our Values for the New Millennium. Topics in Early Childhood Special Education, 20(2), 105-115. https://doi.org/10.1177/027112140002000206
Butchart, M., Long, J. J., Brown, M., McMillan, A., Bain, J., & Karatzias, T. (2017). Autism and visual ımpairment: a review of the literature. Review Journal of Autism and Developmental Disorders, 4 (2), 118-131. https://doi.org/10.1007/s40489-016-0101-1
Cass, H. (1998). Visual impairment and autism: Current questions and future research. Autism, 2(2), 117–138.
Cass, H., Sonksen, P. M., & McConachie, H. R. (1994). Developmental setback in severe visual impairment. Archives of Disease in Childhood, 70(3), 192–196.
Cook, L., & Friend, M. (1995). Co-teaching: Guidelines for creating effective practices. Focus on Exceptional Children, 28(3), 1-16.
Dahl, S., Wickström, R., Ek, U., & Teär Fahnehjelm, K. (2018). Children with optic nerve hypoplasia face a high risk of neurodevelopmental disorders. Acta Paediatrica, 107(3), 484–489.
Dale, N. (2005). Early signs of developmental setback and autism in infants with severe visual impairment. Pring (Ed.), Autism and blindness: Research and reflections içinde (pp. 74–98). Whurr Publishers.
Dale, N., & Salt, A. (2007). Early support developmental journal for children with visual impairment: the case for a new developmental framework for early intervention. Child: Care, Health and Development, 33(6), 684–690.
Dammeyer, J. (2014). Deafblindness: A review of the literature. Scandinavian Journal of Public Health, 42(7), 554–562.
Dammeyer, J. (2014). Symptoms of autism among children with congenital deafblindness. Journal of Autism and Developmental Disorders, 44(5), 1095–1102.
de Vaan, G., Vervloed, M. P. J., Peters-Scheffer, N. C., van Gent, T., Knoors, H., & Verhoeven, L. (2018). Assessing autism spectrum disorder in people with sensory impairments combined with intellectual disabilities. Journal of Developmental Physical Disabilities, 30(4), 471–487.
de Vaan, G., & Vervloed, M. P. (2021). OASID, an instrument for assessing autism spectrum disorders in individuals with intellectual disabilities combined with visual impairments or deafblindness. Journal of Visual Impairment & Blindness, 115(2), 134-142.
de Verdier, K., Fernell, E., & Ek, U. (2018). Challenges and successful pedagogical strategies: experiences from six Swedish students with blindness and autism in different school settings. Journal of Autism and Developmental Disorders, 48(2), 520–532.
de Verdier, K., Fernell, E., & Ek, U. (2019). Blindness and autism: Parents' perspectives on diagnostic challenges, support needs and support provision. Journal of Autism and Developmental Disorders, 49(12), 4882–4895.
Dimitrova-Radojichikj, D. (2020). Blindness and autism spectrum disorders. Annuarie, 377–383.
Dünya Sağlık Örgütü. (2013). Universal eye health: A global action plan 2014–2019.
Ek, U., Fernell, E., Jacobson, L., & Gillberg, C. (1998). Relation between blindness due to retinopathy of prematurity and autistic spectrum disorders: a population-based study. Developmental Medicine & Child Neurology, 40(5), 297–301.
Ekinci, Ö., Çelik, T., & Toros, F. (2012). Görme kaybı olan bir olguda yüksek fonksiyonlu otizm [High functioning autism in a visually impaired case]. Abant Medical Journal, 1(3), 171–173.
Erbaş, D., Kırcaali-İftar, G., & Tekin-İftar, E. (2005). İşlevsel değerlendirme: Davranış sorunlarıyla başa çıkma ve uygun davranışlar kazandırma süreci. Kök Yayıncılık.
Ezegwui, I. R., Lawrence, L., Aghaji, A. E., Okoye, O. I., Okoye, O., Onwasigwe, E. N., & Ebigbo, P. O. (2014). Refractive errors in children with autism in a developing country. Nigerian Journal of Clinical Practice, 17(4), 467–470.
Turnbull, A., Turnbull, R., Erwin, E., & Soodak, L. (2006). Families, professionals, and exceptionality. Pearson.
Fazzi, E., Rossi, M., Signorini, S., Rossi, G., Bianchi, P. E., & Lanzi, G. (2007). Leber’s congenital amaurosis: Is there an autistic component? Developmental Medicine & Child Neurology, 49(7), 503–507.
Fazzi, E., Micheletti, S., Galli, J., Rossi, A., Gitti, F., & Molinaro, A. (2019). Autism in children with cerebral and peripheral visual impairment: Fact or artifact? Seminars in Pediatric Neurology, 31, 57–67.
Friend, M., & Cook, L. (2020). Interactions: Collaboration skills for school professionals. Pearson.
Gense, M. H., & Gense, D. J. (2002). Autism spectrum disorder in learners with blindness/vision impairments: Comparison of characteristics (Revised January 2002). Heldref Publications.
Gense, M. H., & Gense, D. J. (2011). Autism spectrum disorders and visual impairment are here to stay: Using an expanded core curriculum to implement a comprehensive program of instruction. Journal of Visual Impairment & Blindness, 105(6), 329–334.
Gutiérrez, C., Márquez Santoni, J. L., Merino, P., & Gómez de Liaño, P. (2022). Ophthalmologic manifestations in autism spectrum disorder. Turkish Journal of Ophthalmology, 52(4), 246–251.
Hartshorne, T. S., Grialou, T. L., & Parker, K. R. (2005). Autistic -Like behavior in charge syndrome. American Journal of Medical Genetics Part A, 133A(3), 257–261.
Hobson, R. P., Lee, A. & Brown, R. (1999) Autism and cognital blindness. Journal of Autism and Devolopmental Disorders, 29(1), 45-56.
Hobson, R. P., & Bishop, M. (2003). The pathogenesis of autism: insights from congenital blindness. Philosophical Transactions of the Royal Society B: Biological Sciences, 358(1429), 335–344.
Hobson, R. P., & Lee, A. (2010). Reversible autism among congenitally blind children? A controlled follow-up study. Journal of Child Psychology and Psychiatry, 51(11), 1235–1241.
Hoevenaars-van den Boom, M. A. A., Antonissen, A. C. F. M., Knoors, H., & Vervloed, M. P. J. (2009). Differentiating characteristics of deafblindness and autism in people with congenital deafblindness and profound intellectual disability. Journal of Intellectual Disability Research, 53(6), 548–558.
Ikeda, J., Davitt, B. V., Ultmann, M., Maxim, R., & Cruz, O. A. (2013). Brief report: Incidence of ophthalmologic disorders in children with autism. Journal of Autism and Developmental Disorders, 43(6), 1447–1451.
Johansson, M., Råstam, M., Billstedt, E., Danielsson, S., Strömland, K., Miller, M., & Gillberg, C. (2006). Autism spectrum disorders and underlying brain pathology in CHARGE association. Developmental Medicine & Child Neurology, 48(1), 40–50.
Jure, R., Pogonza, R., & Rapin, I. (2016). Autism spectrum disorders (ASD) in blind children: very high prevalence, potentially better outlook. Journal of Autism and Developmental Disorders, 46(3), 749–759.
Jutley-Neilson, J., Harris, G., & Kirk, J. (2013). The identification and measurement of autistic features in children with septo-optic dysplasia, optic nerve hypoplasia and isolated hypopituitarism. Research in Developmental Disabilities, 34(12), 4310–4318.
Kabatas, E. U., Ozer, P. A., Ertugrul, G. T., Kurtul, B. E., Bodur, S., & Alan, B. E. (2015). Initial ophthalmic findings in Turkish children with autism spectrum disorder. Journal of Autism and Developmental Disorders, 45(8), 2578–2581.
Kalaylı, M., E. & Şafak, P. (2025). Körsağırlığı anlamak. Eğitim Dünyası Araştırma ve Geliştirme Dergisi, 1(1), 11-21. https://doi.org/10.5281/zenodo.15349364
Kalkan, S. & Rakap, S. (2019). Kapsayıcı eğitim ve ekip çalışması/iş birliği. H. Güngör & S. Rakap (Ed.), Kapsayıcı eğitim özel eğitimde bütünleştirme içinde (s. 81-108). Pegem Akademi.
King, G., Strachan, D., Tucker, M., Duwyn, B., Desserud, S., & Shillington, M. (2009). The application of a transdisciplinary model for early intervention services. Infants and Young Children, 22(3), 211–223.
Korkmaz, Ö. T. (2018). Problem Davranışların İşlevlerinin Belirlenmesinde Standart İşlevsel Analiz Test Oturumlarının Düzenlenmesi. Journal of Uludag University Faculty of Education, 31(2), 651-678. https://doi.org/10.19171/uefad.505626
Kurt, D. M. & Jameson, J.P. (2017). Handbook of Rural school mental health. Springer.
Lord, C., Elsabbagh, M., Baird, G., & Veenstra-Vanderweele, J. (2018). Autism spectrum disorder. The Lancet, 392(10146), 508–520. https://doi.org/10.1016/S0140-6736(18)31129-2
Lund, S. K., & Troha, J. M. (2008). Teaching young people who are blind and have autism to make requests using a variation on the picture exchange communication system with tactile symbols: A preliminary ınvestigation. Journal of Autism and Developmental Disorders, 38(4), 719–730.
Manor-Binyamini, I. (2014). Positive espects of the coping of mothers of edolescent children with devolepmental disability in the Bedouin community in Israel. Research in Developmental Disabilities, 35(6), 1272-1280.
Miles, B. (1999). Remarkable conversations: A guide to developing meaningful communication with children and young adults who are deafblind. eBookIt. com.
Molinaro, A., Micheletti, S., Rossi, A., Gitti, F., Galli, J., Merabet, L. B., & Fazzi, E. M. (2020). Autistic-Like features in visually ımpaired children: A review of literature and directions for future research. Brain Sciences, 10(8), 507.
Mukaddes, N. M., Kilincaslan, A., Kucukyazici, G., Sevketoglu, T., & Tuncer, S. (2007). Autism in visually impaired individuals. Psychiatry and Clinical Neurosciences, 61(1), 39–44.
Parr, J. R., Dale, N. J., Shaffer, L. M., & Salt, A. T. (2010). Social communication difficulties and autism spectrum disorder in young children with optic nerve hypoplasia and/or septo-optic dysplasia. Developmental Medicine & Child Neurology, 52(10), 917–921.
Petretto, D. R., Lucarelli, L., Farris, P., Penna, V., Valinotti, S., Carrogu, G. P., Gaviano, L., Berti, R., Pili, L., Zolo, B., & Pili, R. (2023). Children with autism spectrum disorders and severe visual impairments: Some general principles for intervention according to the perspective of clinical psychology of disability. Journal of Public Health Research, 12(2), 1–5.
Pili, R., Zolo, B., Farris, P., Penna, V., Valinotti, S., Carrogu, G. P., Gaviano, L., Berti, R., Pili, L., & Petretto, D. R. (2021). Autism and visual impairment: A first approach to a complex relationship. Clinical Practice & Epidemiology in Mental Health, 17, 212–216.
Probst, K. M., & Borders, C. M. (2017). Comorbid deafblindness and autism spectrum disorder—characteristics, differential diagnosis, and possible ınterventions. Review Journal of Autism and Developmental Disorders, 4(2), 95–117.
Rakap, S. & Kalkan, S. (Eds.) (2017). Özel gereksinimli çocukların eğitimi. Nobel Yayıncılık.
Sheridan, S. M., Welch, M., & Orme, S. F. (1996). Is consultation effective?: A review of outcome research. Remedial and Special Education, 17(6), 341-354. https://doi.org/10.1177/074193259601700605
Sucuoğlu, B., & Demir, Ş. (2017). Bağlamsal değerlendirme envanteri: Otizmli bireylerin problem davranışlarının bağlamsal değişkenleri. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Özel Eğitim Dergisi, 18(02), 209-224.
Smith, I. M., Nichols, S. L., Issekutz, K., & Blake, K. (2005). Behavioral profiles and symptoms of autism in charge syndrome: Preliminary canadian epidemiological data. American Journal of Medical Genetics Part A, 133A(3), 248–256.
Snow Creech, R. (2021). Teachers' reported experiences creating active learning culture for students with comorbid visual ımpairment and autism: a phenomenological study [Doktora Tezi]. Northcentral University.
Stegelin, D. A., & Jones, S. D. (1991). Components of early childhood interagency collaboration: Results of a statewide study. Early Education and Development, 2(1), 54–67.
Steinbrenner, J. R., Hume, K., Odom, S. L., Morin, K. L., Nowell, S. W., Tomaszewski, B., ... & Savage, M. N. (2020). Evidence-based practices for children, youth, and young adults with autism. FPG child development institute.
Stevenson, M. (2024). Assessment of autism spectrum disorders in children with visual ımpairment and blindness: A scoping review. Journal of Autism and Developmental Disorders, 55(6), 1411–1423.
Şafak, P. (2018). Ağır ve çoklu yetersizliği olan öğrencilerin eğitimleri ve bağımsızlığa ulaşmaları için desteklenmeler. Vize Akademik.
Şafak, P. (2022). Ağır ve çoklu yetersizliği olan öğrencilerin eğitiminde stratejiler. Vize Akademik.
Tavil, Y. Z. & Karasu, N. (2013). Aile eğitim çalışmaları: Bir gözden geçirme ve meta-analiz örneği. Eğitim ve Bilim, 38(168), 85–96.
Taylor, K., & Preece, D. (2010). Using aspects of the TEACCH structured teaching approach with students with multiple disabilities and visual impairment: Reflections on practice. British Journal of Visual Impairment, 28(3), 244–259.
UNESCO. (2019). Right to education handbook. (Education 2030).
Veljanovska, A. (2000). Identifikuvawe na autizmot kaj slepite i slabovidnite deca. Defektološka Teorija i Praktika, 10(2), 104–109.
Yener, C., & Dayı, E. (2021). Kaynaştırma öğrencileri ile çalışma yapan uzmanlar arasındaki BEP sürecindeki iş birliğinin uzman ve aile görüşlerine dayalı olarak belirlenmesi. Trakya Eğitim Dergisi, 11(1), 76–93.
İndir
Yayınlanmış
Nasıl Atıf Yapılır
Sayı
Bölüm
Lisans
Telif Hakkı (c) 2025 Pınar Şafak, Salim Çakır
Bu çalışma Creative Commons Attribution 4.0 International License ile lisanslanmıştır.
