Tanzimat Sonrası Türk Eğitim Sistemini Etkileyen Ülkeler ve Felsefeleri
DOI:
https://doi.org/10.5281/zenodo.15348241Anahtar Kelimeler:
Türk eğitim sistemi, pozitivizm, liberalizm, idealizm ve pragmatizmÖzet
Tanzimat sonrası Türk eğitim sistemini etkileyen ülkeler ve felsefelerinin ortaya çıkarılmasının amaçlandığı çalışmada özellikle Türk modernleşme dönemiyle birlikte eğitim siteminin merkezileşme çalışmalarına paralel olarak gerçekleşen eğitime yüklenen felsefi boyut inceleme konusu yapılmıştır. Bu doğrultuda Fransa, İngiltere, Almanya ve Amerika Birleşik Devletleri ve bu ülkelerde ilgili dönemlerde egemen olan pozitivizm, liberalizm, idealizm ve pragmatizmin Türk eğitim sitemi üzerine etkileri araştırılmıştır. Elde edilen bulgular 19. yüzyıldan itibaren Fransa’nın özel gayretleriyle birlikte Türk eğitim sistemi pozitivizm bağlamında biçimlendirilmeye çalışılmış ancak yüzyılın sonuna doğru Türk yöneticilerinin ve aydınlarının zihin dünyalarında Almanya ve idealizme doğru bir kayma gözlenmiştir. Türk eğitim sistemine İngiltere’nin doğrudan bir etkisinin olmadığı, liberalizm ise hürriyet, eşitlik, demokrasi, girişimcilik gibi değerler bağlamında Türk toplumunda yer edinmiştir. Cumhuriyetin kuruluşunda ise pozitivizm ve pragmatizmin eğitime yönelik felsefi yaklaşımı olan ilerlemecilik etkili olurken çok partili hayata geçişle birlikte Amerika’nın Türk eğitim sistemi üzerine dikkati çeken bir etkisinin olduğu tespit edilmiştir.
Referanslar
Âdem, M. (1997). Ulusal eğitim politikamız nasıl olmalıdır? Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 52 (1), 51-65.
Akbulut, Ö. Ö. (2007). Küreselleşme ulus-devlet ve kamu yönetimi. TODAİE Yayınları.
Akyüz, Y. (2008). Türk eğitim tarihi. Pegem A.
Ata, B. (2017). Eğitimin tarihsel temelleri. E. Karip (Ed.), Eğitim bilimine giriş içinde (s. 53-82). Pegem Akademi.
Aydın, S. (2001). İki ittihat-terakki: İki ayrı zihniyet, iki ayrı siyaset, M. Ö. Alkan (Ed.), Cumhuriyet’e devreden düşünce mirası tanzimat ve meşruiyet’in birikimi cilt 1 içinde (s.117-128). İletişim Yayınları.
Ayvazoğlu, B. (2019). Fikret-Kendi cevvim, kendi eflakimde kendim tairim. Everest Yayınları.
Baloğul, Z. (1990). Türkiye’de eğitim. TUSİAD Yayınları.
Başgöz, İ. ve Wilson, H. E. (1968). Türkiye Cumhuriyeti’nde eğitim ve Atatürk. Dost Yayınları.
Berkes, N. (2009). Türkiye’de çağdaşlaşma. Yapı Kredi Yayınları.
Büyükdüvenci, S. (1987). Eğitim felsefesi üzerine yazılar. Yargıçoğlu.
Caymaz, B. (2007). Türkiye’de vatandaşlık-resmî ideoloji ve yansımaları. Bilgi Üniversitesi Yayınları.
Cevdet, M. (1978). Mektep ve medrese. Çınar Yayınları.
Çavdar, T. (1992). Türkiye’de liberalizm (1860-1990). Kitapevi.
Demolins, E. (2016). 19. yüzyılda karşılaştırmalı eğitim denemesi: Anglo-saksonların üstünlüğünün sebepleri nelerdir? (A. Fuat ve A. Naci, Çev.). Pegem Akademi.
Dewey, J. (1982). Eğitimin temelleri olarak bilim ve felsefe ilişkisi (S. Büyükdüvenci, Çev.). Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, 15(1), 141-144.
Ergun, T. (1997). Postmodernizm ve kamu yönetimi. Amme İdaresi Dergisi, 30(4), 3-16.
Ergün, M. (1996). Eğitim felsefesi. Ocak Yayınları.
Ergün, M. (2018). Modern eğitim sistemlerinin doğuşu ve gelişimi (1. Cilt). Pegem Akademi.
Erişirgil, M.E. (2010). Bildiklerim. Pelin Ofset.
Göle, N. (2004). Mühendisler ve ideoloji-öncü devrimcilerden yenilikçi seçkinlere. Metis Yayınevi.
Gutek, G. L. (2006). Eğitime felsefi ve ideolojik yaklaşımlar (N. Kale, Çev.). Ütopya.
Gümüşel, G. (2015). Ortaöğretimde askerliğe hazırlık derslerinden milli güvenlik derslerine uzanan sürecin eğitimsel bir analizi (1926- 2012). [Yayımlanmamış doktora tezi]. Ankara Üniversitesi.
Gürbüz, A. (2014). Günümüz batılı politik yaklaşımların kökeni olarak İngiliz yararcılığı / Utilitarianism. Journal of Istanbul University Law Faculty, 72(1), 133-171.
Hanioğlu, Şükrü (2011, 23 Ocak). Hepimiz liberal miyiz? Sabah Gazetesi. https://www.sabah.com.tr/yazarlar/hanioglu/2011/01/23/hepimiz_liberal_miyiz.
Hesapçıoğlu, M. (2009). Türkiye'de Cumhuriyet döneminde eğitim politikası ve felsefesi. M.Ü. Atatürk Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Dergisi, (29), 121-138.
Hobsbawm, E. J. (2000). Devrim çağı 1789-1848 (B. S. Şener, Çev.). Dost Yayınları.
Işın, E. (1985). Osmanlı modernleşmesi ve pozitivizm. M. Belge (Ed.), Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye ansiklopedisi içinde (s. 352-362). İletişim Yayınları.
İnal, K. (2008). Eğitim ve ideoloji. Kalkedon Yayınları.
İnan, K. (2012). Teknolojik işlevsizlik. İletişim Yayınları.
İnsel, A. (2002). Türkiye toplumunun bunalımı, Birikim Yayınevi.
Kaygısız, İ. (1997). Eğitim felsefesi ve Türk eğitim sisteminin felsefi temelleri. Eğitim ve Yaşam, 97, 5-15.
Kili, S. (2003). Atatürk devrimi bir çağdaşlaşma modeli. Kültür Yayınları.
Kilpatrick, W. H. (1951). Philosophy of education. The Macmillan Company.
Koçer, H. A. (1970). Türkiye’de modern eğitimin doğuşu. Millî Eğitim Basımevi.
Kongar, E. (1994). Devrim tarihi ve toplumbilim açısından Atatürk. Remzi Kitapevi.
Lewis, B. (1984). Modern Türkiye’nin doğuşu (M. Kıratlı, Çev.). Türk Tarih Kurumu.
Mala, N. (2011). Cumhuriyetten günümüze ilköğretim programlarının faydacı ve ilerlemeci ekole uygunluğu bakımından değerlendirilmesi. [Yayımlanmamış doktora tezi]. İnönü Üniversitesi.
Mardin, Ş. (1985). 19. Yy’da düşünce akımları ve Osmanlı devleti. M. Belge (Ed.), Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye ansiklopedisi içinde (s. 342-351). İletişim Yayınları.
Mardin, Ş. (2001). Yeni Osmanlı düşüncesi. M. Ö. Alkan (Der.), Modern Türkiye’de siyasî düşünce, cilt 1: Cumhuriyet’e devreden düşünce mirası tanzimat ve meşrutiyet’in birikimi içinde (s. 42-53). İletişim Yayınları.
Mardin, Ş. (2007a). Türk modernleşmesi-makaleler 4. İletişim Yayınları.
Mardin, Ş. (2007b). Jön Türklerin siyasi fikirleri 1895-1908. İletişim Yayınları.
Ortaylı, İ. (2006). Son imparatorluk Osmanlı. Timaş Yayınları.
Ortaylı, İ. (2012). Türkiye teşkilat ve idare tarihi. Cedit Neşriyat.
Sakaoğlu, N. (2003). Osmanlı’dan günümüze eğitim tarihi. İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
Smith, A. D. (2002). Ulusların etnik kökeni (S. Bayramoğlu ve H. Kendir, Çev.). Dost Kitapevi.
Sungu, İ. (1943). Galatasaray Lisesi’nin kuruluşu. BELLETEN, 7(28), 315-348. https://doi.org/10.37879/ttkbelleten.1390028
Şahin, M. (1996). Türkiye’de öğretmen yetiştirme uygulamalarında yabancı uzmanların yeri (1923-1060). [Yayımlanmamış doktora tezi]. Dokuz Eylül Üniversitesi.
Şen, A. (2013). Osmanlı’dan günümüze eğitimde modernleşme çabaları. EKEV Akademi Dergisi, 17(57), 477-492.
Tanpınar, A. H. (2020). On dokuzuncu asır Türk edebiyatı tarihi. Dergâh Yayınları.
Tanör, B. (2006). Osmanlı-Türk anayasal gelişmeleri. Yapı Kredi Yayınları.
Tekeli, İ. (1985). Tanzimat’tan Cumhuriyet’e eğitim sistemindeki değişmeler. M. Belge (Ed.), Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye ansiklopedisi içinde (s. 456-475). İletişim Yayınları.
Tekeli, İ. ve İlkin, S. (1999). Osmanlı İmparatorluğu’nda eğitim ve bilgi üretim sisteminin oluşumu ve dönüşümü. Türk Tarih Kurumu.
Tekin, Y. (2022). Modern ulus devletin ideolojik bir aygıtı olarak eğitim ve 19. yüzyıl Osmanlı eğitim sistemi. Cihannüma Sosyal Bilimler Akademi Dergisi, 1(1), 1-34.
Timur, T. (1994). Türk devrimi ve sonrası. İmge Yayınevi.
Tonguç, İ. H. (2004). İlköğretim kavramı. Piramit Yayınları.
Topçu, N. (2016). Türkiye’nin maârif davası. Dergâh Yayınları.
Toprak, Z. (1985). Osmanlı Devleti’nde uluslaşmanın toplumsal boyutu: Solidarizm. M. Belge (Ed.), Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye ansiklopedisi içinde (s. 377-381). İletişim Yayınları.
Toprak, Z. (2019). Türkiye’de milli iktisat 1908 – 1918. İş Bankası Yayınları.
Ülken, H. Z. (2014). Eğitim felsefesi. Doğu Batı.
Ülken, H. Z. (2019). Türkiye’de çağdaş düşünce tarihi. İş Bankası Yayınları.
Wood, E. M. (2008). Kapitalizm demokrasiye karşı-Tarihsel maddeciliğin yeniden yorumlanması. (Ş. Artan, Çev.). Yordam Yayınları.
Yazar, T. (2019). Türkiye’ye davet edilen yabancı eğitim uzmanları ve raporları, M. Ergün ve A. Çoban (Ed.), Eğitim felsefesi içinde (s. 299-325). Pegem Akademi.
Yücel, H. A. (1971). İyi vatandaş iyi insan. Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları
İndir
Yayınlanmış
Nasıl Atıf Yapılır
Sayı
Bölüm
Lisans
Telif Hakkı (c) 2025 Sinan DAĞ
Bu çalışma Creative Commons Attribution 4.0 International License ile lisanslanmıştır.
